زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه
 

ابن شدقم





ابن شَدْقَم، (۹۴۲ ق - ۹۹۹ ق) فقیه، مورخ، محدث، شاعر، خوشنویس و ادیب سده دهم ق بوده و از نوادگان امام سجاد (علیه‌السّلام) است.


۱ - معرفی اجمالی


ابوالمکارم بدرالدین حسن بن علی بن حسن حسینی، مشهور به ابن شدقم مدنی از نوادگان امام سجاد (علیه‌السّلام)
[۱] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۱، ص۲۴۸-۲۴۹.    
[۲] قمی، شیخ عباس، الفوائد الرضویه، ج۱، ص۱۰۴.
و فقیه، مورخ، محدث، شاعر، خوشنویس و ادیب سده دهم ق است.
[۳] کحاله، عمر، معجم المؤلفین، ج۳، ص۲۵۱.    
[۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۲، ص۲۰۴.    

از پدرش نیز به ابن شدقم یاد شده است.
[۵] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۵.    
در تاریخ ولادت و رحلت او بسیار اختلاف است. بر پایه نظر نواده‌اش ضامن بن علی در تحفة الازهار که ادامه کتاب زهر الریاض جدش است،
[۶] امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۴، ص۲۰۳.    
می‌توان گفت که وی در سال ۹۴۲ق در مدینه چشم به جهان گشوده است.
[۷] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۶.    
[۸] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۲، ص۲۰۴.    
[۹] کحاله، عمر، معجم المؤلفین، ج۳، ص۲۵۱.

محل تولد، رشد و پرورش ابن شدقم، مدینه بوده است. خاندان او از اشراف و دانشمندان مدینه بودند.

۲ - اساتید


ابوالمکارم تحت تعلیم و تاثیر پدرش دانش فراگرفت و شتابان بر همسالان خود برتری یافت.
[۱۰] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۵.    
اساتیدی برای او نام برده‌اند؛ از جمله: جمال الدین محمد بن علی تولائی بصری، حسن بن علی حسینی، محمد بن احمد سدیدی حسینی الجمازی، شیخ حسین همدانی و شیخ محمد بکری صدیقی در مکه؛ و مولا عنایت‌ الله و شیخ نعمت الله در یزد و شیراز
[۱۱] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۷.    

وی از بزرگانی مانند نعمت‌ الله بن احمد بن خاتون عاملی (م،۹۴۰ق.) ، محمد بن علی بن ابوالحسن عاملی در سال ۹۶۶ق و شیخ حسین بن عبدالصمد عاملی (م. ۹۸۴ق) ، پدر شیخ بهائی، در سال ۹۸۳ق اجازه روایت گرفت.
[۱۲] حر عاملی، شیخ ابوجعفر، امل الآمل، ج۲، ص۷۰.    
[۱۳] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۷.    
[۱۴] سید بحرالعلوم، الفوائد الرجالیه، ج۳، ص۱۱۱.    
این اجازه‌نامه‌ها همراه آثار و نگاشته‌هایش از تشیّع امامی او حکایت دارند.
[۱۵] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۱، ص۲۳۶.    
[۱۶] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۷.    
[۱۷] طهرانی، آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعه، ج۴، ص۵۲-۵۴.    


۳ - مناصب


ابن شدقم پس از درگذشت پدرش در سال ۹۶۰ق منصب نقابت سادات را در مدینه عهده‌دار شد. اما‌ اندکی بعد، از این سمت استعفا کرد. وی در شعبان سال ۹۶۲ق مدینه منوره را ترک کرد و عازم هند شد و در دکن به دربار سلطان حسین نظامشاه راه یافت.
پس از مدتی کوتاه آن شهر را به قصد شیراز ترک گفت و پس از حدود دو سال اقامت در این شهر، در ذی قعده ۹۶۴ق برای زیارت مرقد امام هشتم علی بن موسی الرضا (علیه‌السّلام) از شیراز به خراسان رفت و در آن‌جا با شاه طهماسب صفوی اول دیدار نمود و مورد توجه شاه قرار گرفت. اما از آن پس به دعوت نظامشاه بارِ دیگر رهسپار هند شد و شاه و لشکریانش به گرمی از او استقبال کردند.
[۱۸] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۶.    
[۱۹] طهرانی، آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعه، ج۵، ص۵۲-۵۴.    
[۲۰] طریحی، محمدسعید، المملکة النظامیه، ص۶۲-۶۳.

نظامشاه خواهر خود، فتحشاه، را به ازدواج او درآورد و از این راه ثروتی به ابن شدقم رسید. او مقدار فراوانی از ثروت خود را سالانه برای بستگانش به مدینه می‌فرستاد.
[۲۱] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۶.    
[۲۲] Asocio-intellectual history of the Isna `Ashari shi`ism in India، p۲۸۴.
چون نظامشاه درگذشت، به سبب خردسالی فرزندش مرتضی، ابن شدقم مدتی کوتاه امور مملکت را به دست گرفت و سپس به مدینه نزد خانواده خود بازگشت. اما ریاست و منزلتی که در هند داشت، در مدینه و نزد خاندانش فراهم نبود. پس بار دیگر در ۹۸۸ق عازم هند شد و مورد احترام شاه مرتضی قرار گرفت.
[۲۳] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۶.    
گویا در مدت تصدی مسئولیت به سبب حمایتش از فقیران و نگرفتن مالیات عشریه از پیروانش، وی را ستوده‌اند.

۴ - وفات


ابن شدقم به سال ۹۹۹ق. در ۵۷ سالگی در دکن هند وفات یافت و همان جا به خاک سپرده شد. چندی بعد بر پایه وصیت او، پسرکوچک‌ترش حسین جنازه‌اش را به مدینه برد و در قبرستان بقیع به خاک سپرد.
[۲۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۲، ص۲۰۴.    
[۲۵] کحاله، عمر، معجم المؤلفین، ج۳، ص۲۵۱.    
[۲۶] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۶.    


۵ - آثار


از آثار و نوشته‌های منسوب به ابن شدقم می‌توان به این موارد اشاره کرد:
زهر الریاض و زلال الحیاض در سه مجلد در تاریخ خلفا و امامان به سال ۹۶۳ق
[۲۷] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۲۵.    
[۲۸] حسین، سید اعجاز، کشف الحجب، ص۳۰۵.    
[۲۹] بغدادی، اسماعیل، ایضاح المکنون، ج۱، ص۶۱۸.    
؛ الاسئلة الشدقمیه یا المسائل الشدقمیه
[۳۰] آقا بزرگ، طهرانی، الذریعه، ج۵، ص۲۲۴.    
[۳۱] آقا بزرگ، طهرانی، الذریعه، ج۲۰، ص۳۵۳.    
[۳۲] گروهی از نویسندگان، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۰، ص۷۶-۷۷.    
مشتمل بر پرسش‌های ابن شدقم از استاد خود، پدر شیخ بهائی، و پاسخ‌های او؛ الجواهر النظامیة من حدیث خیر البریه یا الجواهر النظامشاهیه
[۳۳] حسین، سید اعجاز، کشف الحجب، ص۱۶۸.    
[۳۴] آقا بزرگ، طهرانی، الذریعه، ج۵، ص۲۸۵.    
[۳۵] خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۳۱.    
؛ تاریخ النبی و الائمة من بعده
[۳۶] حسین، سید اعجاز، کشف الحجب، ص۹۴.    
؛ جواهر المطالب فی فضائل مولانا علی بن ابی‌طالب
[۳۷] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱، ص۲۵.    
؛ المستطابة فی نسب سادات طابه که پسر وی کتاب نخبة الزهرة الثمینة فی نسب اشراف المدینه را در ادامه آن نوشته است
[۳۸] آقا بزرگ، طهرانی، الذریعه، ج۱۲، ص۷۶.    
[۳۹] آقا بزرگ، طهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۱۰.    
؛ دیوان ابن شدقم
[۴۰] آقا بزرگ، طهرانی، الذریعه، ج۹، ص۷۴۱.    
؛ رسالة فی الاخبار و الفضائل
[۴۱] گروهی از نویسندگان، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۰، ص۷۷    
؛ نیز نسخه برداری نهج البلاغه از چهار نسخه و تذهیب آن.

۶ - فهرست منابع


(۱) الاعلام: خیر الدین زرکلی (م،۱۳۹۶ق.) ، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۷۷م.
(۲) اعیان الشیعه: سید محسن الامین (م. ۱۳۷۱ق.) ، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعاریف.
(۳) امل الآمل: الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق.) ، به کوشش الحسینی، دار الکتاب الاسلامی، ۱۳۶۲ش.
(۴) ایضاح المکنون: اسماعیل باشا البغدادی (م. ۱۳۳۹ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۵) بحار الانوار: المجلسی (م. ۱۱۱۰ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
(۶) الذریعة الی تصانیف الشیعه: آقا بزرگ تهرانی (م. ۱۳۸۹ق.) ، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
(۷) ریاض العلماء: میرزا عبدالله الافندی (م. ۱۱۳۰ق.) ، به کوشش الحسینی، قم، مطبعة الخیام، ۱۴۰۱ق.
(۸) طبقات اعلام الشیعه: آغا بزرگ تهرانی (م. ۱۳۸۹ق.) ، به کوشش منزوی، قم، موسسه اسماعیلیان.
(۹) الفوائد الرجالیه: بحر العلوم (م. ۱۲۱۲ق.) ، به کوشش محمد صادق و حسین، تهران، مکتبة الصادق، ۱۳۶۳ش.
(۱۰) الفوائد الرضویه: شیخ عباس القمی (م. ۱۳۵۹ق.) ، تهران، انتشارات مرکزی، ۱۳۲۷ش.
(۱۱) کشف الحجب و الاستار: السید اعجاز حسین (م. ۱۲۸۶ق.) ، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۹ق.
(۱۲) معجم رجال الحدیث: الخویی (م. ۱۴۱۳ق.) ، بیروت، ۱۴۰۹ق.
(۱۳) معجم المؤلفین: عمر کحاله، بیروت، دار احیاء التراث العربی ـ مکتبة المثنی.
(۱۴) المملکة النظامیه: الطریحی، اکادمیة الکوفه، ۱۴۲۷ق.
(۱۵) موسوعة طبقات الفقهاء: باشراف جعفر السبحانی، قم، مؤسسة الامام الصادق۷، ۱۴۲۰ق.
Asocio-intellectual history of the Isna `Ashari shi`ism in India، A. RizviCanberra،۱۹۸۶ (۱۶).

۷ - پانویس

 
۱. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۱، ص۲۴۸-۲۴۹.    
۲. ↑ قمی، شیخ عباس، الفوائد الرضویه، ج۱، ص۱۰۴.
۳. ↑ کحاله، عمر، معجم المؤلفین، ج۳، ص۲۵۱.    
۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۲، ص۲۰۴.    
۵. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۵.    
۶. ↑ امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۴، ص۲۰۳.    
۷. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۶.    
۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۲، ص۲۰۴.    
۹. ↑ کحاله، عمر، معجم المؤلفین، ج۳، ص۲۵۱.
۱۰. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۵.    
۱۱. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۷.    
۱۲. ↑ حر عاملی، شیخ ابوجعفر، امل الآمل، ج۲، ص۷۰.    
۱۳. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۷.    
۱۴. ↑ سید بحرالعلوم، الفوائد الرجالیه، ج۳، ص۱۱۱.    
۱۵. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۱، ص۲۳۶.    
۱۶. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۷.    
۱۷. ↑ طهرانی، آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعه، ج۴، ص۵۲-۵۴.    
۱۸. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۶.    
۱۹. ↑ طهرانی، آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعه، ج۵، ص۵۲-۵۴.    
۲۰. ↑ طریحی، محمدسعید، المملکة النظامیه، ص۶۲-۶۳.
۲۱. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۶.    
۲۲. ↑ Asocio-intellectual history of the Isna `Ashari shi`ism in India، p۲۸۴.
۲۳. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۶.    
۲۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۲، ص۲۰۴.    
۲۵. ↑ کحاله، عمر، معجم المؤلفین، ج۳، ص۲۵۱.    
۲۶. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۵، ص۱۷۶.    
۲۷. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۲۵.    
۲۸. ↑ حسین، سید اعجاز، کشف الحجب، ص۳۰۵.    
۲۹. ↑ بغدادی، اسماعیل، ایضاح المکنون، ج۱، ص۶۱۸.    
۳۰. ↑ آقا بزرگ، طهرانی، الذریعه، ج۵، ص۲۲۴.    
۳۱. ↑ آقا بزرگ، طهرانی، الذریعه، ج۲۰، ص۳۵۳.    
۳۲. ↑ گروهی از نویسندگان، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۰، ص۷۶-۷۷.    
۳۳. ↑ حسین، سید اعجاز، کشف الحجب، ص۱۶۸.    
۳۴. ↑ آقا بزرگ، طهرانی، الذریعه، ج۵، ص۲۸۵.    
۳۵. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۳۱.    
۳۶. ↑ حسین، سید اعجاز، کشف الحجب، ص۹۴.    
۳۷. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱، ص۲۵.    
۳۸. ↑ آقا بزرگ، طهرانی، الذریعه، ج۱۲، ص۷۶.    
۳۹. ↑ آقا بزرگ، طهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۱۰.    
۴۰. ↑ آقا بزرگ، طهرانی، الذریعه، ج۹، ص۷۴۱.    
۴۱. ↑ گروهی از نویسندگان، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۰، ص۷۷    


۸ - منبع


دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «ابن شدقم»، تاریخ بازیابی ۰۰/۰۳/۰۱    


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 999 (قمری) | شاعران سده دهم(هجری) | فقیهان سده دهم قمری) | محدثان سده دهم (قمری) | معاملات | مورخان شیعه | نویسندگان سده دهم (قمری)




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.